Η εκπαίδευση της αποδόμησης

Εφημερίδα ΡΗΞΗ
 Μάρτιος 2018, σελίδα 8
Η εκπαίδευση της αποδόμησης
 γράφει ο Σπύρος Βαζούρας

Μια σημαντική διάκριση των πληροφοριών, των εννοιών και των οντοτήτων βασίζεται στο κριτήριο της φύσης της αξίας τους, δηλαδή αν διαθέτουν μια εγγενή, εσωτερική και έμφυτη αξία ή παρουσιάζουν μια εργαλειακή, λειτουργική και χρηστική αξία. Κάθε εκπαιδευτικό σύστημα προσαρμόζει τη λειτουργία του πάνω σε αυτό το δίπολο, σε εφαρμογή μιας συγκεκριμένης εκπαιδευτικής πολιτικής. Καμιά, όμως, εκπαιδευτική πολιτική δεν νοείται ως άχρωμη, άγευστη και άοσμη ιδεολογικά, αλλά αντίθετα αποτελεί βασικό κοινωνικό μηχανισμό αναπαραγωγής της κυρίαρχης ιδεολογίας. 

Στη σχολική εκπαίδευση, η διδασκαλία μαθημάτων με εγγενείς αξίες, μη εργαλειακές και συνεπώς μη μετρήσιμες, είναι εκείνη που συμβάλλει στην κοινή ιστορική και πολιτισμική αφήγηση, καθώς αντλεί από τη δεξαμενή της κοινής συλλογικής μνήμης. Από την άλλη πλευρά, η διδασκαλία μαθημάτων με εργαλειακή και χρηστική προσέγγιση προάγει τον εντυπωσιασμό της εξειδίκευσης, τη μονοκαλλιέργεια της αποσπασματικότητας και τη θρυμματισμένη γνώση, επιτρέποντας την κατασκευή μιας κατακερματισμένης και περισσότερο χειραγωγήσιμης ταυτότητας. Τα προγράμματα σπουδών σε όλες τις βαθμίδες της σχολικής εκπαίδευσης έχουν υποστεί σημαντικές επιπτώσεις από τη διάκριση αυτή. Το σύγχρονο εκπαιδευτικό μας σύστημα σηματοδοτεί μια προτεραιότητα στον εργαλειακό και χρηστικό προσανατολισμό. 

Την ίδια στιγμή η εκπαιδευτική πολιτική συναινεί στην κατεύθυνση της αποδόμησης του σαφούς και του συγκεκριμένου. Για παράδειγμα, στη σχολική εκπαίδευση τα μαθήματα των επιστημών του χώρου και του χρόνου, η Γεωγραφία και η Ιστορία, που συμβάλλουν σημαντικά στην αναγνώριση των ταυτοτικών πολιτισμικών χαρακτηριστικών, αποδυναμώνονται. Περισσότερο αποκαλυπτικό είναι το αποτέλεσμα στη γλωσσική εκπαίδευση με τις κραυγαλέες «γνωστικές αδυναμίες» των μαθητών που εμφανίζονται τόσο στον προφορικό όσο και στο γραπτό λόγο με ασυνταξίες, ανορθογραφία και λεξιπενία. 

Παράλληλα, καταγράφονται και άλλες σημαντικές συνιστώσες της εκπαιδευτικής πολιτικής που αποδυναμώνουν την ποιότητα της σχολικής εκπαίδευσης, όπως είναι η ασυμβατότητα διδακτικής ύλης και διδακτικού χρόνου, η κακοποίηση του αιτήματος για ένα δημοκρατικό σχολείο και ο δικαιωματισμός ως ανευθυνότητα, οι συνεχείς εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις του μεταπολιτευτικού κύκλου με διάφορα εύηχα λεκτικά σχήματα (διαθεματικότητα, ευέλικτη ζώνη, «ο μαθητής να μαθαίνει πώς να μαθαίνει», η ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας), η εμμονή στους μετρήσιμους και ποσοτικούς δείκτες της Παιδείας μέσω ενός παρεξηγημένου θετικισμού, η αποσπασματικότητα και η απονοηματοδότηση του βίου. Στο πλαίσιο μιας άκριτης ανοητολογίας, αγνοείται, επιμελώς, ότι για να αναπτύξει ένας μαθητής μεταγνωστικές ικανότητες προαπαιτείται να κατέχει ισχυρές γνώσεις και ότι μόνο μαθαίνοντας συγκεκριμένα πράγματα μαθαίνει κάποιος τελικά να μαθαίνει ή ότι η ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας που έχει αναχθεί σε πρωταρχικό στόχο της σύγχρονης εκπαίδευσης προϋποθέτει κοπιαστική μελέτη και μαθητεία. 

Ενώ η κοινωνία αποδέχεται έναν ιδιότυπο ιδεοληπτικό ολοκληρωτισμό, όπως αυτός εκφράζεται με τη θεολογία του νεοφιλελευθερισμού στην οικονομία και τη δήθεν φιλελεύθερη θεωρία των «δικαιωμάτων» ή ένα μυωπικό «διεθνισμό» στο πεδίο των ιδεών, το εκπαιδευτικό σύστημα λειτουργεί ως μηχανισμός αναπαραγωγής του. Στην κατεύθυνση της αποδόμησης του σαφούς και του συγκεκριμένου και με την καθοδήγηση θρυμματισμένων επιστημονικών ελίτ καλλιεργούνται ατομικιστικές και μηδενιστικές απόψεις σε κάθε επίπεδο της ανθρώπινης έκφρασης και λειτουργίας. Στην πραγματικότητα υπονομεύονται, ανεπίγνωστα ή μη, η δημιουργική σύνθεση αλλά και κάθε μορφή συλλογικότητας, όπως, για παράδειγμα είναι η οικογένεια, η κοινότητα, η ενορία, τα συνδικάτα, τα κόμματα, οι σύλλογοι, οι συνεταιρισμοί. Δεν συμμερίζομαι την αισιόδοξη άποψη ότι η κατεύθυνση αυτή μπορεί σήμερα να αναχαιτισθεί ή να αντιστραφεί. Θα μπορούσε, μόνον, ίσως να επιβραδυνθεί και υπό προϋποθέσεις να περιοριστούν οι αρνητικές επιπτώσεις της. 

ΥΓ. Η γραφή τούτη αφιερώνεται στο μάχιμο Δάσκαλο της σχολικής τάξης που κρατά σήμερα όρθιο το Δημόσιο Σχολείο, που δεν μεταδίδει μόνο χρηστικές πληροφορίες στη νέα γενιά, αλλά με το βιωματικό ήθος και την παιδαγωγική του ελευθερία - που δεν αποκτώνται με μια καλύτερη οργάνωση της εκπαίδευσης αλλά είναι υπόθεση προσωπικής ευθύνης - παρέχει στους μαθητές του μια νέα νοηματοδότηση του βίου. 

Σπύρος Βαζούρας, Καθηγητής Πληροφορικής, μέλος του Δ.Σ. Συλλόγου Εκπαιδευτικών Π.Ε. Λιβαδειάς