Στην μνήμη του Ανδρέα Παπασταυρίδη
Γράφει ο Νίκος Κελέρμενος
Τούτες τις μέρες του Νοέμβρη στη φορτισμένη μνήμη επανέρχονται γεγονότα και καταστάσεις που σημάδεψαν τα νεανικά μας χρόνια. Από καιρό ήθελα να γράψω για έναν σπουδαίο φοιτητή που πρωτοστάτησε στον χώρο της Ιατρικής Αθηνών, στο δύσκολο διάστημα 1972–1974, όχι στην εύκολη μεταπολιτευτική περίοδο ή στη μεταμοντέρνα εποχή των «αγωνιστικών φοιτητικών χάπενινγκ» που βλέπουμε τις τελευταίες δεκαετίες.
Ο Ανδρέας Παπασταυρίδης υπήρξε ίσως ο κορυφαίος πρωταγωνιστής των κινητοποιήσεων και γεγονότων της Ιατρικής Σχολής Αθηνών (ΙΣΑ) την περίοδο 1972–1974. Όχι πως δεν υπήρξαν αρκετοί άλλοι που μπήκανε μπροστά και πρόσφεραν πολλά, όμως αυτός επηρέασε καθοριστικά την πλειονότητα των φοιτητών που συμμετείχαν σε συγκεντρώσεις / κινητοποιήσεις, όχι μόνο λόγω αγωνιστικού ήθους, αλλά και διότι ήταν σπουδαίος φοιτητής.
Για τον Ανδρέα και τις ικανότητές του άκουσα πρώτη φορά από τον εκλεκτό χημικό Π. Καστόρα στο Αττικό Φροντιστήριο το 1970. Πρότεινε ως υπόδειγμα την εργατικότητα και επιμέλειά του στους υποψήφιους της Ιατρικής. Μεταξύ άλλων, ο δάσκαλος Καστόρας έλεγε πως συνήθιζε να δίνει εισαγωγικές και σε άλλες σχολές, και να περνάει. Πολύ σύντομα, ως πρωτοετής είχα την ευκαιρία να γνωρίσω έναν εκ των κορυφαίων φοιτητών της ΙΣΑ.
Τι να πρωτοθυμηθεί κανείς: τις επιτυχίες του στα μαθήματα, τις συστάσεις του για ενασχόληση με τα μαθηματικά, τη φυσική (μικρές διαλέξεις για τη θεωρία της σχετικότητας κ.α.), την προτροπή για την ιστορία της ιατρικής, τις αναφορές στους κλασικούς συγγραφείς και στη φιλοσοφία …
Στο αλσύλλιο, προ του κτηρίου Φυσιολογίας – Φαρμακολογίας, με το μπλε νάιλον αδιάβροχο και την τσάντα γεμάτη βιβλία και το τετράδιό του να γράφει και να συμβουλεύει φοιτητές σε θέματα χημείας και βιολογίας, να εξηγεί τη δομή και τη λειτουργία του DNA, να προτρέπει για εντατικό διάβασμα φαρμακολογίας και παθολογικής φυσιολογίας. Εφαρμόζοντας στην πράξη το «πρώτοι στα μαθήματα και πρώτοι στον αγώνα». Μάλιστα, τον Νοέμβριο του 1972, στην πρώτη ίσως συγκέντρωση φοιτητών για τις σχετικές εκλογές, από τις σκάλες του αμφιθεάτρου Φυσιολογίας, έχοντας δίπλα του τον Γιώργο Παυλάκη, τον Νίκο Σιδέρη και πρόσωπα που δεν θυμάμαι πια το όνομά τους, μεταξύ άλλων ζήτησε από τον τότε καθηγητή της Φαρμακολογίας να συναγωνισθούν σε γνώσεις!, ενώ λίγο αργότερα, σε σύσταση γνωστού υφηγητή της έδρας, «γιατί δεν αφήνεις ήσυχους τους φοιτητές», απάντησε το αξέχαστο: «Πήγαινε στο εργαστήριο στα διαλύματά σου, τώρα μιλάει η επιστήμη…» Παράλληλα, ο συμφοιτητής Βασίλης Καπερώνης, ο πρώτος του έτους – εκφράζοντας τους δεκάδες παρευρισκόμενους στον αύλιο χώρο– τολμούσε να ζητήσει από τον τότε κοσμήτορα το κλειδί του αμφιθέατρου για την πρώτη ελεύθερη συνέλευση των φοιτητών της ΙΣΑ, και το πλήρωσε άσχημα αργότερα.
Τον θυμάμαι ακόμη να τίθεται επικεφαλής στις πορείες (επί της οδού Μικράς Ασίας) για συμπαράσταση στους φοιτητές της Νομικής (Φεβρ.1973) και αργότερα του Πολυτεχνείου (Φεβρ. και Νοέμβ. 1973). Πολλοί από τους τότε πρωταγωνιστές των κινητοποιήσεων υπέστησαν διώξεις, συνελήφθησαν και βασανίστηκαν αργότερα με τα γεγονότα του Πολυτεχνείου.
Προ δεκαετίας περίπου, ο διαπρεπής καθηγητής και ερευνητής Γιώργος Παυλάκης μου είπε πως το ’69 ο Ανδρέας του έλεγε ότι η ανακάλυψη της δομής του DNA θα οδηγούσε σε πρωτοποριακές θεραπείες, αφού θα μπορούσε κανείς να τροποποιεί τμήματα της δομικής αλυσίδας. Αυτό επετεύχθη σχετικά πρόσφατα, σχολιάζοντας ότι ήταν ίσως ένας από τους πρώτους στον κόσμο που το είχαν αντιληφθεί.
Στην πρώτη μεταπολιτευτική περίοδο γέμισε η Ελλάδα αντιστασιακούς και επαναστάτες. Ντουμάνια στις συνελεύσεις, ώρες και ώρες επί της διαδικασίας, πλεόνασμα βερμπαλισμού. Υπήρξε μαζική ένταξη φοιτητών σε παρατάξεις και κόμματα, για κάποιους σαν τον Ανδρέα δεν υπήρχε ο ανάλογος χώρος. Μόλις τέλειωσε έφυγε με υποτροφία στο εξωτερικό. Δεν θυμάμαι έκτοτε να γίνεται λόγος για τον Παπασταυρίδη ούτε στον φοιτητικό χώρο, αλλά ούτε και σε άρθρα, κείμενα ή βιβλία με αναφορές στους πρωταγωνιστές των γεγονότων της εποχής. Αργότερα έφυγε κι ο Γιώργος, ο Βασίλης και πολλοί άλλοι και εξελίχθηκαν σε σπουδαίους επιστήμονες, τιμώντας την πατρίδα.
Και ήρθαν χρόνοι δίσεκτοι και μήνες οργισμένοι, κι από το «πρώτοι στα μαθήματα και τους αγώνες», φθάσαμε σε επιθέσεις, βιαιοπραγίες, κτισίματα και άλλα, στο όνομα «δημοκρατικών ή προοδευτικών» αιτημάτων και απαιτήσεων. Το «κίνημα» τελικά δεν έλυσε κανένα ουσιαστικό πρόβλημα, αντιθέτως πρόσθεσε νέα στα ήδη υπάρχοντα, σε ΑΕΙ και ΤΕΙ. Πλήρης απώλεια προσανατολισμού από το «κίνημα» και το υπουργείο Παιδείας, χάθηκε ο ρεαλισμός και η επαφή με τη σύγχρονη πραγματικότητα των πανεπιστημίων του υπόλοιπου κόσμου.
Εδώ και πάνω από 40 χρόνια τέτοιες μέρες γίνεται λόγος για τη «γενιά του Πολυτεχνείου» σε χιλιάδες συζητήσεις και αναλύσεις. Δεν είναι όμως μία ενιαία κατηγορία αυτή η γενιά, αλλά πολλές. Υπάρχει πρωτίστως εκείνη των νεκρών, των βασανισμένων, των φυλακισμένων και όσων υπέστησαν ταλαιπωρίες. Υπάρχει η κατηγορία της νομενκλατούρας, που αποζημιώθηκε για το «τότε» ποικιλοτρόπως και κατ’ επανάληψη, με προβολή, οφίτσια, απολαβές, πολιτική και οικονομική προώθηση, στο δημόσιο, στα Μέσα Μαζικής Επιρροής, στα πανεπιστήμια, κ. α., που δεν είναι άμοιροι ευθυνών για το σημερινό ξεχαρβάλωμα. Υπάρχει επίσης η κατηγορία εκείνων που καθηλώθηκαν στο κλίμα του 1974, που φαντασιώνονται διάφορα και προσπαθούν κάθε τόσο για νέα πολυτεχνεία. Αλλά υπάρχουν και οι πολυπληθείς ανώνυμοι, που δεν το κάναν βούκινο, και προσπάθησαν να προχωρήσουν με αξιοπρέπεια.
Ο φίλος ποιητής Γιώργος Χ. Θεοχάρης έχει αποτυπώσει εύστοχα το πώς εξελίχθηκαν τα πράγματα, στη συλλογή του «Αμειψισπορά» – 1996.
Επίγραμμα για το Πολυτεχνείο
Εδώ παλέψανε οι φοιτητές με το μεγάλο δράκο.
Τα χρόνια πέρασαν κι οι πρώτοι τη βολέψανε.
Άλλος στο βουλευτήριο, άλλος στη δημαρχία,
άλλος κλειδούχος στο κοινό ταμείο,
κι άλλος παρατρεχάμενος στου αρχηγού τη βίλλα.
Οι δεύτεροι, παρέμειναν ανώνυμοι,
σαν τους λοιπούς οπλίτες.
Της επταετίας αγωνιστές,
κορόιδα της μεταπολίτευσης,
σαν τα σφαχτάρια κρέμονται
απ’ το τσιγκέλι των ιδανικών τους.
Εδώ παλέψανε οι φοιτητές με το μεγάλο δράκο.
Τα χρόνια πέρασαν κι οι πρώτοι τη βολέψανε.
Άλλος στο βουλευτήριο, άλλος στη δημαρχία,
άλλος κλειδούχος στο κοινό ταμείο,
κι άλλος παρατρεχάμενος στου αρχηγού τη βίλλα.
Οι δεύτεροι, παρέμειναν ανώνυμοι,
σαν τους λοιπούς οπλίτες.
Της επταετίας αγωνιστές,
κορόιδα της μεταπολίτευσης,
σαν τα σφαχτάρια κρέμονται
απ’ το τσιγκέλι των ιδανικών τους.